Có những “chuyện lớn” mà không quan trọng, nhưng có những “chuyện nhỏ” mà không hề nhỏ và rất quan trọng!

Lịch sự là lễ phép, và là phép xã giao cơ bản nhất mà ai cũng được giáo dục từ nhỏ. Ông bà ta nói: “Học ăn, học nói, học gói, học mở”. Những “chuyện nhỏ” vậy mà còn phải học!

Không ai sinh ra là biết ngay, dù là thiên tài, thế nên ai cũng phải học. Nhưng được học mà có tiếp thu hay không là chuyện khác.

Không biết mà không dám nhận mình không biết, đó là “tự ái vặt”.

Không biết mà nói mình biết, đó là “chảnh”, là “nổ”.

Có những điều nên biết và có những điều không nên biết.

La Rochefoucauld nói: “Có 3 thứ ngu dốt: Không biết những điều đáng biết, biết không rành mạch những điều phải biết, và biết những điều không cần biết”.

Chúa Giêsu nói: “Nếu quý vị đui mù thì quý vị đã chẳng có tội. Nhưng giờ đây quý vị nói: “Chúng tôi thấy”, nên tội quý vị vẫn còn!” (Ga 9,41).

Thấy người…

Alison R. Bishop là người Mỹ nhưng sống tại Việt Nam nhiều năm, và anh thấy “ấn tượng” về cách cư xử của người Việt trong đời sống hằng ngày. Anh than phiền: “Người Việt không biết nói câu ‘xin lỗi’ vì sợ bẽ mặt, mắc cỡ, dù họ có lỗi rõ ràng. Đó cũng là nguyên nhân gây ra nhiều cuộc cãi vã, ẩu đả vô ích”. Một nhận xét thật xấu hổ và đáng buồn cho chúng ta, những người Việt Nam!

Rồi anh kể rằng trên đường đi dự tiệc, anh ngừng xe tại một cây xăng để đổ xăng. Người bán xăng vô ý đổ nhiều quá làm tràn xăng ra ngoài, và xăng bắn lên chiếc áo mới anh đang mặc. Bị dơ áo bất ngờ, anh không biết phải nói sao mà chỉ nhìn chòng chọc vào người đàn ông bán xăng. Người bán xăng cũng không nói lời nào, có vẻ muốn làm ngơ, rồi quay sang phục vụ người khách hàng kế tiếp. Lúc đó, anh cảm thấy rất giận, không hiểu vì sao người bán xăng có thái độ như vậy, không hề nói lời xin lỗi.

Lần khác, anh đang ngồi ăn trong tiệm thì thấy miếng nhựa trong bát phở. Anh hỏi nhân viên phục vụ và chủ tiệm nhưng họ chỉ ngây người ra nhìn anh, không nói câu nào. Một lát sau, họ đem cho anh bát phở khác, nhưng họ không thèm nói lời xin lỗi về việc sai sót của mình.

Anh nhận xét: “Với thái độ lạnh lùng, vô cảm của người phục vụ và chủ tiệm, tôi ăn mất ngon. Sau khi trả tiền, tôi ra về, trong lòng tự hứa sẽ không bao giờ quay lại tiệm phở này nữa”.

Anh cho biết thêm: “Sau khi sống ở Việt Nam nhiều năm, tôi nhận ra được một điều là người Việt không muốn nhận mình làm điều gì sai trái hoặc nói lời xin lỗi. Khi lỗi của họ rõ ràng không thể chối cãi mà họ chỉ phản ứng bằng thái độ lặng thinh và né tránh, có khi còn tìm cách cãi lại chứ không nhận trách nhiệm trước mặt người khác”.

Những “tội” anh Alison kể ra thật đơn giản: không lịch sự, không muốn nhận lỗi, không thèm xin lỗi, né tránh trách nhiệm. Thế nhưng “lỗ nhỏ làm đắm thuyền”, lỗi dù nhỏ mà coi thường riết thành quen, khó sửa, và tệ hại hơn là cái sai đó lại nghiễm nhiên được coi là… đúng. Quá nguy hiểm!

Anh Alison kể: “Tôi từng phải cãi lộn với những người khác vì họ không chịu nhận mình đã làm điều sai trái. Chuyện này xảy ra tại một bệnh viện khi tôi điền vào biểu mẫu bảo hiểm sức khoẻ. Dù tôi đã điền xong, nhân viên của bệnh viện cứ nhất định cho rằng tôi không thể làm thủ tục bảo hiểm. Về sau tôi được biết rằng cô nhân viên đó đã làm thất lạc mấy biểu mẫu tôi đã điền xong. Lẽ ra, cô ta nên nhận lỗi mình làm mất những mẫu này, nói một câu xin lỗi, và lịch sự đề nghị tôi điền lại các mẫu khác. Tại sao cô ta cứ muốn tranh cãi về vấn đề này? Từ nhỏ, cha mẹ tôi đã dạy tôi phải biết nói lời xin lỗi khi mình làm việc gì sai quấy. Trong câu chuyện giữa những người trong gia đình với nhau, cha mẹ tôi vẫn thường nói câu xin lỗi khi làm điều gì sai. Tôi lớn lên trong môi trường mọi người sẵn sàng nói lời xin lỗi để bộc lộ sự quan tâm, sự tử tế và sự kính trọng lẫn nhau. Thật vậy, việc dạy cách xin lỗi người khác bắt đầu từ trong gia đình và nhà trường. Tuy nhiên, ở Việt Nam, tôi thấy nhiều người lớn luôn muốn chứng minh là mình đúng, hiếm khi thấy họ chịu nói câu xin lỗi với trẻ con. Như vậy làm sao họ có thể làm gương cho con cái học cách nói lời xin lỗi được? Tôi công nhận điều này xảy ra do những dị biệt văn hoá tận căn bản gốc rễ, tôi tin rằng nó bắt nguồn từ tâm lý lo sợ bị mất mặt của dân Việt. Ở Tây phương, chúng tôi cũng coi trọng việc giữ thể diện, nhưng không đến mức giả vờ bỏ qua lỗi lầm của mình, và gây thiệt hại cho người khác”.

… mà nghĩ đến ta.

La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp, nhà đạo đức học thế kỷ XVIII, nói rõ: “Ngọc không mài không thành đồ quý, người không học không biết đạo làm người. Chúa tầm thường, tôi nịnh hót, quốc phá, gia vong, mọi tai họa đều bắt đầu từ đó”. Thật đáng quan ngại khi một chuỗi hệ luỵ những điều xấu xa và nguy hiểm xảy ra nối tiếp nhau lại được bắt đầu từ những cái rất đơn giản!

Hiền triết Khổng Tử xác định: “Có lỗi mà không sửa mới thành ra có lỗi”. Nhân vô thập toàn, không ai lại không có lỗi, hơn thua nhau là biết “đứng dậy”, can đảm nhận lỗi và sửa sai.

Biết phục thiện là một nhân đức. Ngạn ngữ Pháp có câu: “Con người ít khi nghĩ mình cần bao nhiêu trí tuệ để đừng bao giờ bị lố bịch”. Vì không “đầu tư” cho phép lịch sự, mà người ta dễ mắc sai lầm, dễ bị lố bịch.

Dù là ai cũng phải biết nhận lỗi và xin lỗi, vì có khi càng “lớn”, càng sai. Càng giấu giếm, càng che đậy, càng tránh né, càng tự hạ giá mình.

Nhận lỗi và xin lỗi sẽ được người khác thán phục. Xin lỗi là giao hoà. Chân phước Giáo hoàng Gioan-Phaolô II cũng đã can đảm xin lỗi công khai về những sai lầm của người Công giáo trước đây. Không ai chê trách, mà còn thấy ngài đúng là một vị thánh.

Biết nhận lỗi và xin lỗi sẽ giúp chúng ta tìm cách không “lăn vào vết xe cũ”. Né tránh trách nhiệm, không nhận lỗi hoặc đổ lỗi cho người khác, sẽ khiến chúng ta càng mất sĩ diện hơn.

Chuyện của anh Alison còn “chạm” đến những người có trách nhiệm giáo dục và hướng dẫn như gia đình, cha mẹ, phụ huynh, nhà trường, giáo viên… Chính những người có trách nhiệm giáo dục và hướng dẫn cũng phải biết nhận lỗi và xin lỗi, chứ không thể cứ đổ lỗi cho nhau theo “vòng luẩn quẩn”.

Không chỉ phải biết nhận lỗi và xin lỗi, chúng ta còn phải biết nói lời cảm ơn, vì đó cũng là một trong những điều cần thiết đối với phép lịch sự cơ bản của con người vậy.

Những nhận xét của anh Alison về người Việt Nam, chỉ là những điều nhỏ, nhưng chính những điều nhỏ mà chúng ta coi là “chuyện nhỏ” đó, lại là “chuyện lớn”, không thể coi thường hoặc làm ngơ! Bạn có cảm thấy “tự ái dân tộc” nổi dậy?


Trầm Thiên Thu